Του Νίκου Έλληνα
Ζήσεις κάτω από κάποια πέτρα; Μάλλον όχι, για να διαβάζεις αυτό το άρθρο!
Επομένως, θα έχεις ακούσει ότι ζούμε σε δύσκολους οικονομικά καιρούς, αφού ο πληθωρισμός μαστίζει την οικονομία και τα πάντα είναι ακριβότερα σε σχέση με πριν…
Εκτός από το να φωνάζουμε δεξιά και αριστερά για τις -όντως- τεράστιες αυξήσεις στις τιμές, μήπως ήρθε η ώρα να καταλάβουμε τι στην ευχή είναι αυτός ο διάολος ο πληθωρισμός; Χωρίς πολλές δύσκολες και επιστημονικές λέξεις, το υπόσχομαι!
Τι είναι λοιπόν πληθωρισμός;
Είναι η αύξηση των τιμών, εξαιτίας της αύξησης της προσφοράς χρήματος. Δηλαδή οι τιμές προϊόντων και υπηρεσιών αυξάνονται, ενώ η αγοραστική δύναμη των πολιτών μειώνεται.
Πάμε να δούμε ίσως το πιο απλό παράδειγμα που μπορώ να σκεφτώ;
Έχουμε μια ουτοπική οικονομία όπου υπάρχουν μόνο 5 φούρνοι και 5 ζυθοπαραγωγοί.
Ο κάθε φούρναρης συναλλάσσεται με κάθε ζυθοπαραγωγο. Ένα καρβέλι ψωμί κάνει ένα χρυσό νόμισμα, όσο κοστίζει και μια μπυρα. Άρα στην οικονομία μας έχουμε 10 χρυσά νομίσματα που συναλλάσσονται και αλλάζουν χέρια διαρκώς.
Μια ωραία μέρα, ένας από τους δέκα σκοντάφτει σε ένα χαντάκι και βρίσκει ένα μπαούλο με 10 χρυσά νομίσματα. Ήθελε να τα βάλει στην τσέπη του και να φύγει, αλλά κάποιος τον είδε και έτσι αναγκάστηκε να τα μοιράσει ισόποσα σε όλους στην κοινωνία.
Τώρα όλοι έχουν από δύο χρυσά νομίσματα. Άσχετα όμως με αυτό το τυχαίο γεγονός, η ποσότητα των προϊόντων παραμένει ίδια, 5 καρβέλια ψωμί και 5 μπυρες.
Επειδή οι άνθρωποι τώρα νιώθουν πως έχουν περισσότερο χρήμα, προσπαθούν να παζαρέψουν τους υπόλοιπους προκειμένου να πάρουν περισσότερο από μια μπυρα ή ένα καρβέλι ψωμί. Από την στιγμή που υπάρχει περισσότερο χρήμα και περισσότερη ζήτηση, η τιμή των προϊόντων αυξάνεται. Και τώρα αφού έγιναν παζάρια πολλά, κάθε καρβέλι ψωμί κοστίζει 2 χρυσά νομίσματα, όπως συμβαίνει και με κάθε μπυρα.
Φυσικά η πραγματική οικονομία είναι άπειρες φορές πιο σύνθετη από αυτό το παράδειγμα, όμως ο πληθωρισμός ως φαινόμενο ακολουθεί αυτή την πορεία. Η αύξηση της προσφοράς χρημάτων, δηλαδή η αύξηση των συνολικών οικονομικών πόρων που υπάρχουν σε μια κοινωνία, πάντα -μα πάντα- θα οδηγεί σε πληθωρισμό και αύξηση των τιμών. Και αυτό συμβαίνει γιατί το χρήμα μπορεί να βγει από το πουθενά -κυριολεκτικά το χρήμα είναι ένα χαρτί που τυπώνεται και απλά παίρνει μια στάμπα πάνω του που λέει τι αξία αντικατοπτρίζει- ενώ τα προϊόντα πρέπει να παραχθούν από κάπου, άρα τα προϊόντα δεν είναι άπειρα.
Στην προηγούμενη φανταστική οικονομία κάποιος βρήκε νέα νομίσματα και ξαφνικά η αγοραστική δύναμη όλων διπλασιάστηκε.
Σε μια αληθινή οικονομία δυο είναι οι λόγοι της αύξησης: οι κεντρικές τράπεζες τυπώνουν χρήμα και οι εμπορικές τράπεζες δίνουν δάνεια σε επιχειρήσεις και ιδιώτες.
Κλασικό παράδειγμα; Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης στη Γερμανία του 1920. Μετά τον Α’ ΠΠ, η Γερμανία είχε τεράστια χρέη. Άρχισε λοιπόν να κόβει χρήμα -δικό της ήταν- και εξαφάνισε το χρέος. Όμως στην πορεία δημιούργησε υπερπληθωρισμό, μια ακραία μορφή πληθωρισμού όπου οι τιμές είχαν εκτοξευτεί 29.500%!
Σωστά διάβασες, αλλά θα στο γράψω και ολογράφως. Είκοσι εννέα χιλιάδες πεντακόσια τοις εκατό αύξηση!! Οι περισσότεροι Γερμανοί είδαν τις περιουσίες τους να γίνονται καπνός, σε ελάχιστα λεπτά!
Όμως η αύξηση της προσφοράς του χρήματος δείχνει να επηρεάζει τον πληθωρισμό στο μεσοδιάστημα. Αυτό έχει αποδειχθεί ιστορικά. Επομένως, καλό δεν είναι να καταλάβουμε και το ισχύει βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα;
Βραχυπρόθεσμα, οι επιρροές της αύξησης του χρήματος στην οικονομία σίγουρα είναι λίγες, αφού ακόμη δεν γίνεται αντιληπτό στις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει γιατί οι άνθρωποι συνήθως όταν βλέπουν τα εισόδημα τους να αυξάνεται, ξεκινάν να αποταμιεύουν λίγο περισσότερο απ όσο πριν. Επίσης, είπαμε πως οι τράπεζες είναι ο κύριος παράγοντας αύξηση του χρήματος μέσω των δανείων. Τα δάνεια συνήθως μετατρέπονται σε περιουσιακά στοιχεία -όπως ακίνητη περιουσία- και δεν βγαίνουν στην αγορά κατευθείαν σε προϊόντα και υπηρεσίες. Σε βραχυπρόθεσμη κατάσταση, ο Τζον Μ. Κεϋνς είχε ισχυριστεί πως ο πληθωρισμός προκαλείται κυρίως γιατί η προσφορά υπερισχύει της ζήτησης στην οικονομία.
Μακροπρόθεσμα όμως, ένας από τις κυριότερους προσδιοριστικούς παράγοντες του πληθωρισμού είναι… η αύξηση του πληθυσμού. Αυτό είναι και λογικό αν το σκεφτούμε, αφού όσο αυξάνεται ο πληθυσμός, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ανταγωνίζονται για αγαθά και υπηρεσίες που είναι περιορισμένης προσφοράς. Από το 1950 έως το 2013 ο παγκόσμιο πληθυσμός τριπλασιάστηκε από 2.5 δις άτομα σε σχεδόν 7.2 δις. Δεν θεωρείται τυχαίο λοιπόν από την οικονομική κοινότητα πως σε αυτή την περίοδο είδαμε και τις μεγαλύτερες αυξήσεις των τιμών που έχουν καταγράφει ποτέ. Θυμάστε ποσό φθηνά μπορούσαν να αγοράσουν οι παππούδες μας ένα χωραφάκι ή ένα οικόπεδο; Και όλοι έπαιρναν από 2-3 τουλάχιστον; Τώρα…
Στο βιβλίο «inflationary wave theory» αναφέρεται πως ο πληθωρισμός ακολουθεί μια συγκεκριμένη πορεία διαχρονικά. Για περίπου έναν αιώνα, ο πληθωρισμός ανεβαίνει αργά αλλά σταθερά, ενώ μετά υπάρχει μια περίοδος όπου οι τιμές δέχονται μεγάλες διακυμάνσεις και αναταραχές. Ύστερα ακολουθεί μια άλλη περίοδος, αυτή την σταθερότητας και ομαλοποίησης των τιμών. Την θεωρία αυτή ενισχύει και ο ιστορικός David Hackett Fisher, ο οποίος το 1996 είχε πει πως στην περίοδο όπου υπάρχει σταθερότητα και ηρεμία στις αγορές, οι άνθρωποι τείνουν να βιώνουν μια περίοδο ηρεμίας με αυξημένο το αίσθημα ασφαλείας και γι αυτό κάνουν περισσότερα παιδιά. Όμως πιο πάνω είπαμε πως τα περισσότερα παιδιά -η αύξηση του πληθυσμού- πυροδοτεί και ένα νέο κύμα πληθωρισμού.
Και αν σου έλεγα πως ο πληθωρισμός δεν είναι απαραίτητα κακός;
Γενικά ένα πληθωριστικό κύμα μπορεί να βοηθήσει την οικονομία σε πρώτη φάση. Αρχικά, καθώς βιώνουμε πληθωριστικές πιέσεις, το χρήμα που κάθεται χάνει την αξία του. Επομένως το ξοδεύουμε ή το επενδύουμε. Άρα αν κάποιος θέλει να βάλει τα χρήματα του σε ένα ακίνητο, αυτός που πουλάει ένα ακίνητο κερδίζει από την περίοδο του πληθωρισμού. Και αυτά τα χρήματα που θα βγάζουν θα τα ξοδέψουν στην οικονομία, ενισχύοντας τη.
Ο μεγάλος νικητής όμως του πληθωρισμού είναι η κυβέρνηση. Αρχικά, αφού όλα είναι πιο ακριβά και πλέον οι άνθρωποι ξοδεύουν περισσότερα χρήματα για να αποκτήσουν αυτά που ούτως η άλλως θα αγόραζαν -ασχέτως πληθωριστικών πιέσεων- η οικονομία μιας χώρας φαίνεται ισχυρότερη και το ΑΕΠ της υψηλότερο. Βέβαια, οι οικονομολόγοι έχουν προβλέψει να παρουσιάζουν το ΑΕΠ σε δείκτες που αφαιρούν τον πληθωρισμό, όμως και πάλι οι κυβερνήσεις βρίσκουν τρόπους να παρουσιάζουν τις οικονομίες τους ισχυρότερες.
Επίσης, όπως είπαμε και στο ακραίο παράδειγμα της Γερμανίας πριν από 100 χρόνια, η αύξηση του πληθωρισμού βοηθάει τις κυβερνήσεις να χαλαρώσουν από τα χρέη τους. Αυτός είναι και ο λόγος που παγκοσμίως, κάθε κυβέρνηση δεν προσπαθεί να εξαλείψει τον πληθωρισμό αλλά να τον κρατήσει σε σταθερά και ελεγχόμενα πλαίσια, περίπου στο 2-3%.
Βέβαια εδώ έρχεται και η πικρή αλήθεια, που σίγουρα λίγο πολύ όλοι μας την βιώνουν. Ο πληθωρισμός μπορεί να οφελήσει τις κυβερνήσεις, όμως χτυπάει κατακέφαλα τον μέσο άνθρωπο και ειδικά αυτόν που αποταμιεύει. Αργά και σταθερά, ο πληθωρισμός χτυπάει τους αποταμιευτές ακριβώς εκεί που πονάνε. Δηλαδή στα χρήματα που αποταμιεύουν, μειώνοντας την αγοραστική δύναμη τους.
Αυτή την στιγμή οποίος έχει χρήματα σε καταθέσεις -οι οποίες έχουν απογοητευτικές αποδόσεις- ή ακόμη και μετρητά στο χέρι, απλά χάνει χρήμα. Πολύ χρήμα!
Και οκ, εντάξει τα μακροοικονομικά δεν μας επηρεάζουν άμεσα την ζωή και δεν μας ενδιαφέρουν.
Τώρα μπορούμε να κάνουμε κάτι για να προστατευτούμε από τον πληθωρισμό;
Μμμμμ, δύσκολο ερώτημα.
Βλέπεις, ότι κι αν προσπαθήσει ο καθένας να σου πει, ο κάθε οικονομικός guru, κανείς μα κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας. Κυριολεκτικά πολλοί υποστηρίζουν πως μόνο από καθαρή τύχη και ελάχιστους προσδιοριστικούς παράγοντες οι καλύτεροι οικονομολόγοι της πιάτσας πέφτουν μέσα σε προβλέψεις τους. Άλλωστε και ο μεγάλος Γουόρεν Μπάφετ είχε πει πως αρκεί στις 100 αποφάσεις που θα πάρεις να είσαι εύστοχος στις 51. Δεν γίνεται και περισσότερο!
Είναι αλήθεια πως όσο βλέπουμε τον πληθωρισμό να ανεβαίνει, χρήματα που κάθονται στην άκρη απλά… καίγονται! Χάνονται.
Άρα πρέπει να τοποθετηθούν κάπου. Αυτό το κάπου για τους περισσότερους είναι ένα σπίτι, ένα οικόπεδο, ένα χωράφι. Για κάποιος άλλους είναι μετοχές και ομόλογα. Για κάποιος πιο… βιρτουόζους μπορεί να είναι και τα ψηφιακά νομίσματα.
Το να σου πω εγώ που θα τοποθετήσεις τα χρήματα σου, είναι σαν να κάνω αυτό που κοροϊδεύω. Ανάλογα τις οικονομικές σου δυνατότητες και τις γνώσεις, δόξα το θεό υπάρχουν αρκετές επιλογές.
Το θέμα είναι εσύ είσαι διατεθημένος να ρισκάρεις για να βγάλεις όφελος από αυτή την συγκυρία, ή θα περιμένεις παθητικά ποτέ θα τελειώσει το πληθωριστικό ρεύμα, ενώ μέχρι τότε ίσως οι οικονομίες σου χάσουν μεγάλο κομμάτι της αξίας τους;
Το σίγουρο είναι ένα. Η τοποθέτηση των αποταμιεύσεων σε διαφορά περιουσιακά στοιχεία είναι η καλύτερη απάντηση στον πληθωρισμό!
